Cam Nasıl Yapılır

Camcılık tarih boyunca gelişirken değişik birçok teknik ortaya çıkmıştır.
M.Ö. 15-14 yüzyıllarında Mısır’da cam hamuru tekniği biliniyordu.Bu tekniğin temel ilkesi cam kırıklarını döverek toz yapmak ve bir bağlayıcıyla çamur haline getirmekti.Bu çamur elle ya da tornada istendiği gibi şekillendirilir,yüksek ısıda fırınlanarak camlaştırılır.
Cam hyamuru SiO2 (kum),B2O3,Al2O3 gibi oksitlerle CaCO3,Na2CO3,Na2SO4 gibi karbonat veya sülfatların uygun karışımlarının tekne fırınlarında ergitilmesiyle elde edilir.Örnek olarak adi cam hamuru elde edebilmek ,için:Kum (SiO2),kireçtaşı (CaCO3),soda (Na2CO3) veya Na2SO4 karışımı ergitilir.
Na2CO3 + SiO2 _________ Na2SiO3 + CO2
CaCO3 + SiO2 _______________ CaSiO3 + CO2
Mezopotamyalılar ile Eski Mısırlılar kum ve kül karışımının birlikte ısıtıldığında sert,saydam ve kırılgan bir maddeye dönüştüğünü fark etmişlerdi.Bu yöntemle camın oluşabilmesi için ,kuma karıştırdıkları külde çok bol miktarda soda ya da potas bulunması gerekir;bu külleri büyük olasılıkla bazı deniz bitkilerini yakarak elde etmişlerdi.Taihin ilk cam yapımcıları çok geçmeden,camın sıcakken kolayca biçimlendirilebilecek kadar yumuşak ve akıcı olduğunu,soğuduğunda ise toz halinde öğütülebilecek kadar sertleştiğini anladılar.
Suriyeli cam ustalarının bulduğu üfleme tekniği ise camcılık tarihinde çok ileri bir adımdı.Bu ustalar,çamurdan bir kalıbın çevresine camı ip gibi sarmaktansa,içi boş bir demir çubuğun ucuna sıcak cam kütlesini batırıyor ve delikten üfleyerek camı balon gibi şişirebiliyorlardı.
Yüzlerce yıl cam yapımında kullanılan hammaddelerneyse bugün de hemen hemen aynıdır.Yalnız bugün,eklenen her maddenin cama ne gibi özellikler kazandıracağı biliniyor ve hammaddelerin türünde ya da oranında küçük değişiklikler yapılarak değişik nitelikte camlar üretilebiliyor.
Cam yapımında ilk adım,hammadde karışımını içindeki bütün maddeler eriyip birbiriyle kaynaşıncaya kadar ısıtmaktır.Eskiçağlarda bu eritme işi,odun ocaklarının üzerine oturtulan kil kaplarda yapılırdı.Oysa bugün genellikle mazot,gaz ya da elektrikle ısıtılan özel eritme fırınları kullanılır.Hammaddelerin oranına göre 1300 derece ile 1500 derece arasında ısıtılan karışım eridiği zaman macun kıvamında bir cam hamuruna dönüşür.
Bu sıcak hamura istenen biçim verildikten sonra,camın soğurken gerilerek kopmasını ya da kırılmasını önlemek için yavaş yavaş soğutulması,yani tavlanması gerekir.Tavlama fırını uzun bir tünel biçimindedir.Cam eşya bu tünelden geçerken sıcaklık derece derece,öylesine yavaş düşürülür ki,camın soğuması açık havada kendi kendine soğumasından çok daha uzun bir süre alır.
19.yüzyılın sonuna kadar hemen her çeşit cam eşyael işçiliiyle üretilirdi.Oysa bugün,bazı özel parçalar dışında,bütün cam işleri çok hızlı makinelerde seri üretimle yapılır.Ama her iki yöntemde de model tasarımı çok önemlidir.El işçiliğinde cam ustası modeli önceden tasarlamış olsa bile yapım sırasında değiştirebilir.Makine üretiminde ise model tasarıomı mutlaka önceden yapılır ve üretim sırasında değiştirme şansı yoktur.
Cam nerede eritilir?
Eime projesi genellikle havuzlu fırınlarda veya pota fırınlarında gerçekleştirilir.Havuzlu fırınlar genellikle otomatik yöntemle düz veya derin kap üretimi yapılan kuruluşlarda kullanılır.Erime havuzlarına düzenlli kısa aralıklarla karıştırılıp,hazırlanmış harman akıtılır.Ve havuzda sürekli olarak eritilir.Eritilmesi bitmiş cam bekleme ve çalışma havuzlarına akıtılarak buradan da otomatik olarak üretim makinalarına nakladilir.Şekillendirme projesi bittikten sonra kalıp açılır ve hazır haldeki mamul soğutma fırınlarıan taşınır.
Cam üretiminde “ütü” teriminden ne anlaşılır?
“Ütü” ile özellikle düz parçaların;tabaklar,tepsiler vb. üretildiği ve süslendiği bir yapım ve süsleme terimi ifade edilir.İstenilen rölyef süslemeleri ile teçhiz edilmiş bir çelik plaka üzerine eriyik halde sıcak cam dökülerek ağır,daire şeklinde bir ütü tahtası yardımıyla ütülenerek sıcak,şekillendirilebilir haldeki cama tabak veya tepsi inceliği ve payısı kazandırılır.Katılaşan mamullere son form verilerek soğutma fırınlarına taşınır.
Kabartma motif veya mühürler cama nasıl işlenirler?
Kabartma motifler eskilerin her tür bardak için en sevilen,beğenilen süsleme türlerindendir.Bu uygulamanın en yaygın türü bardak,içki kadei veya mücehverlik olarak da kullanılan budaklı dekorlardır.
Bu budaklar genellikle henüz sıcak durumdayken mamule eklenen eriyik camla yapılırlardı.bugün de mühürlü,armalı mamullerde kullanılan teknik hemen hemen aynıdır.
Camın soğutulması
Tüm cam üretme ve şekillendirme tekniklerinde sıcak,eriyik halde şekillendirilebilir cam kullanıldığı için şekillendirilmeleri biten cam mamüller makinaları sıcak ancak form almış şekilde terkeder.Bu mamüllerin çevre ısısına soğutulması gerekir.Bu soğutma işleminin önemi çok fazladır.Sıcak haldeki bir cam çabuk soğuduğu takdirde,dış kısmı içi kısmından daha önce sertleşecek ve böylece değişik ısal genleşmelerin etkisiyle gerilimler (tansiyon) ortaya çıkacaktır.Bu tansiyonlar hemen veya uzunca süre cam mamülün kırılmasına yol açacaktır.
Çoğu kez cam ürünler şekillendirme sırasında çok ve çabuk soğurlar ve bundan dolayı tansiyon kazanırlar.Büyük bir şans eseri camın belirli bir ısı aralığında, (gevşeme arlığı) kazandığı tansiyonları kendiliğinden tekrar dengelemek gibi bir özelliği vardır.Soda camı için (züccaciye) gevşeme arlığı 450-550 derecedir.Kısa bir deyişle camın çevre ısısına soğutulması bir basınçtan arındırma işlemiyle bağlantılıdır.
Camın soğutulması ve gerilimlerinden arındırılmasında fuel oil,bütan vb. gazlar veya elektrikle ısıtılan fırınlar kullanılır.
Şekillendirilmesi biten mamul soğutma evresi sırasında önce gevşeme sıcaklığına getirilir ve bir süre bu sıcaklıkta bekletilir.Sürenin uzunluğu mamülün büyüklüğü ve almış olduğu tansiyonla bağlantılıdır.Gevşemeden sonra yavaş ve aynı oranlarda düşürülen sıcaklıklarla soğuma sürdürülür.
Aletler
Elyapımı camın işlenmesinde ve biçimlendirilmesinde birkaç temel araç vardır.Üfleme çubuğu,potadan cam alma çubuğu,makaslar,maşalar,kancalar ve bitmiş sıcak camın taşımak için tutucular.Cam üretiminde kullanılan araçlar için önemli bir özellik gerekir.Üzerinde çalışılan malzemenin sıcaklığı,biçimlendirmede kullanılacak araçların ısıya dayanıklı ya da cama karşı uygun nitelikli olmasını gerektirir.
Cam yapımının diğer el sanatlarına göre ayrıcalığı vardır.Çok sıcak bir malzemeyle çalışılmaktadır,ayrıca hızla soğudurğu için katılaşan bir malzeme olduğundan tasarımlanan biçimin bir anda ve kesinlikle ortaya çıkarılması gerekir.
Cam üfleme çubuğu yani pipo Suriye ve Mısır’da M.Ö. 250 yıllarında veye milattan hemen önce keşfedilmiştir.İçi boş cam kaplar üretiminde piponun bulunması gerçek anlamda bir dönüm noktası yaşanmış ve günümüz camcılığının temeli atılmıştır.
Şişe ve kavanozların otomatik yöntemle üretimleri
Tüm şişe ve kavanozlar daha 150 yıl öncesine kadar ağızla üretilmekteydi.İlk kez 1886 yılında İngiliz Ashley kullanılabilir nitelikte bir şişe üfleme makinasını gerçekleştirdi.Tüm şişe üfleme makinalarında mamülün tam şeklinin verilebilmesi için 2 kalıba ihtiyaç vardır.Ön kalıpta makinaya verilen cam damlacığı fıka haline getirilip, hafifçe üflenerek mamule kaba hatları kazandırılır.Bu kaba şişe hatları verilmiş fıska daha sonra esas kalıpta şişe veya kavanozun son haline üflenerek şekillendirilir.Ön kalıp sayesinde cam şişe ve kavanozları yaklaşık aynı cidarlı olarak üretmek mümkün olmuştur.
Ayaklı bardaklarda otomatik yöntemle üretim
Bardak kısmının üretimi şişe üretme yöntemiyle aynıdır.Şişe üretimiyle aradaki fark fıakanın kalıplar içinde dönerek şekillendirilmesidir.Böylece esas kalıptaki üfleme sırasında dönmenin de yardımıyla pürüzsüz,parlak bir dış yüzey elde edilir.Ayaklı bardaklarda ayak ve tabla pres yöntemiyle otomatik olarak basılır ve yine makinalarca bardağa eklenerek otomatik ayaklı bardak üretimi tamamlanmış olur.Kape alınması,taşlama ve ağız parlatma da aynı şekilde otomatik gerçekleşir.Camcı dilinde “demir adam”olarak adlandırılan bu makina Avrupa’da ilk kez Belçika’da 1957;Almanya Zwiesel’de 1965′te kullanılmıştır.
Pres derin kaplar
Pres derin kaplar ingiliz’lerin 19.yy. başlarındaki bir buluşudur.Eriyik haldeki bir camın bir kalıba preslenerek şekillendirilmesi bu kavramın adını oluşturmaktadır.Eriyik cam cam çubuğu vasıtasıyla fırından alınır,kalıba konulur veya camcı deyimiyle kesilir.Kalıbın üstü kapatılır ve ağız kısmındaki açıklıktan sokulan pistonla eriyik cam kalıp içine dağıtılır,kalıbın iç kenarlarına preslenir ve böylece şakillenir.Pres yöntemiyle cam üretiminde otomasyon çok ileri düzeylere çıkmış,hatta bir anlamda tam otımasyon gerçekleştirilmiştir.